Kunstonderwijs wordt vaak gezien als een leuke extra, een creatieve uitlaatklep voor kinderen. Maar recent onderzoek toont aan dat de impact van kunstonderwijs op de cognitieve ontwikkeling van kinderen veel dieper gaat. Het is niet slechts een aanvulling op het curriculum, maar een essentieel onderdeel van een complete en evenwichtige ontwikkeling.
De neurologische basis van kunstonderwijs
De positieve effecten van kunstonderwijs zijn niet louter anekdotisch; ze zijn geworteld in de neurologie. Onderzoek, zoals dat van Artur Jaschke, klinisch neuromusicoloog, toont aan dat muziekonderwijs een positieve invloed heeft op cruciale cognitieve vaardigheden zoals planning, gedragscontrole en geheugen. Dit komt doordat muziek maken en luisteren het brein breed stimuleren, inclusief executieve functies en emoties. Dit leidt tot de vorming van nieuwe verbindingen in de hersenen en de versterking van bestaande verbindingen, wat resulteert in een beter gestimuleerd brein. Een studie gepubliceerd in Frontiers in Neuroscience (Muzieklessen beïnvloeden cognitieve vaardigheden kinderen – Mijn Gezondheidsgids) bevestigt deze bevindingen, waarbij kinderen die muzieklessen volgden significant beter presteerden op taken die executieve functies vereisen.
Verschillende kunstvormen, verschillende cognitieve voordelen
Het is belangrijk om te benadrukken dat ‘kunstonderwijs’ geen monolithisch concept is. Verschillende kunstvormen, zoals muziek, beeldende kunst, dans en theater, hebben elk hun eigen unieke impact op de cognitieve ontwikkeling. Zo bleek uit het onderzoek van Jaschke dat kinderen die lessen in beeldende kunst kregen, significant beter presteerden op visueel-ruimtelijke geheugentaken. Dit sluit aan bij bevindingen over danseducatie, waarbij wordt gesuggereerd dat dansactiviteiten, waarbij leerlingen hun lichaam gebruiken om vormen en bewegingen in de ruimte te creëren, deze vaardigheden kunnen stimuleren (Wat is de bijdrage van kunsteducatie, in het bijzonder dans, aan sociaal-emotionele vaardigheden en leervaardigheden van leerlingen in het voortgezet onderwijs? | Kennisrotonde). Het concept ‘habits of mind’ (denkgewoonten) is hierbij relevant. Verschillende kunstvormen kunnen specifieke cognitieve patronen bevorderen, zoals persistentie, verbeeldingskracht en expressie van ideeën (Delineating the Benefits of Arts Education for Children’s Socioemotional Development – PMC).
Kunstonderwijs en de ontwikkeling van sleutelvaardigheden
Naast de directe neurologische effecten, draagt kunstonderwijs bij aan de ontwikkeling van een breed scala aan cognitieve vaardigheden. Denk hierbij aan:
- Fonologisch bewustzijn en taalontwikkeling: Muziek- en beeldend onderwijs stimuleren het vermogen om klanken in taal te herkennen en manipuleren, wat cruciaal is voor het leren lezen en spellen (NRO: meerwaarde van kunstonderwijs – Kunst Onderwijs Organisatie).
- Creativiteit en probleemoplossend vermogen: Kunst biedt kinderen een platform om te experimenteren, hun verbeeldingskracht te gebruiken en originele ideeën te ontwikkelen. Dit is niet alleen van belang in artistieke contexten, maar ook in probleemoplossing en innovatie in het dagelijks leven (Kind en kunst: het belang van kunstonderwijs in het primair onderwijs).
- Analytisch denken en observatie: Kunst tracht kinderen om nauwkeurig te observeren, te luisteren, te analyseren en te interpreteren. Deze vaardigheden zijn overdraagbaar naar andere academische disciplines en alledaagse situaties (Kunst- en cultuurvakken: waarom? – SLO).
- Metacognitie en zelfreflectie: Door kunstcreatie en interpretatie worden kinderen aangemoedigd na te denken over hun eigen denkprocessen, waarden en overtuigingen. Dit draagt bij aan de ontwikkeling van metacognitieve vaardigheden (Draagt kunsteducatie bij aan sociaal-emotionele vaardigheden?).
- Ruimtelijk inzicht: Het vermogen om ritmische en melodische patronen te herkennen, draagt bij aan de ontwikkeling van ruimtelijk inzicht, wat essentieel is voor abstracte denkprocessen, zoals die nodig zijn bij rekenen en wiskunde (Muziekonderwijs met leerlijn belangrijk voor het brein – Leraar24).
De kracht van divergente opdrachten en context
De manier waarop kunstonderwijs wordt aangeboden, is cruciaal voor de effectiviteit ervan. Divergente opdrachten, waarbij leerlingen worden aangemoedigd om ideeën en oplossingen te genereren zonder dat er één correct antwoord is, spelen hierbij een sleutelrol. Deze opdrachten stimuleren brainstormen, filosoferen, associëren, verbinden, fantaseren, experimenteren en improviseren (Divergente opdrachten – SLO). De context waarin kunstonderwijs plaatsvindt, is eveneens van belang. De institutionele setting, de kenmerken van de docent, de dosering van het programma en de bredere ecologische context van het kind (leeftijd, ontwikkelingsfase, socio-economische achtergrond) beïnvloeden de cognitieve impact (Delineating the Benefits of Arts Education for Children’s Socioemotional Development – PMC).
Kunstonderwijs als sleutel tot gelijke kansen
Kunstonderwijs is niet alleen bevorderlijk voor de cognitieve ontwikkeling, maar kan ook bijdragen aan het creëren van gelijke kansen. Onderzoek toont aan dat kunsteducatie een significant positief effect heeft op alle kinderen, met een nog grotere impact op kinderen uit gezinnen met een lagere sociaal-economische status (Kunst als sleutel tot gelijke kansen – Kunst Centraal). Kunst stimuleert nieuwsgierigheid, een interne beheersoriëntatie, hoop en een positief zelfbeeld – allemaal factoren die cruciaal zijn voor succes in het onderwijs en in het leven.
Een pleidooi voor structureel kunstonderwijs
De overweldigende bewijslast voor de positieve impact van kunstonderwijs op de cognitieve ontwikkeling van kinderen maakt een sterk pleidooi voor een structurele inbedding van kunstonderwijs in het curriculum. Het is niet langer voldoende om kunstonderwijs te beschouwen als een leuke, maar niet noodzakelijke, toevoeging. Het is een essentieel onderdeel van een holistische benadering van onderwijs, die de cognitieve, creatieve en sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen in gelijke mate ondersteunt. De recente trend van een afname in cultuurvakken op Pabo’s (Verschuiving in cultuuronderwijs bij Pabo’s: oorzaken en gevolgen) is dan ook zorgwekkend en verdient serieuze aandacht. Investeren in kunstonderwijs is investeren in de toekomst van onze kinderen, en daarmee in de toekomst van onze samenleving.